DZIAŁ ROŚLIN RZADKICH I ZAGROŻONYCH
|
W dobie szybkiego ubożenia flor zarówno w skali regionów jak i całej Ziemi, ogrody botaniczne stają się ostoją dla wielu gatunków roślin rzadkich i zagrożonych wymarciem. Gromadzenie tych gatunków i ich uprawa zachowawcza w warunkach ex situ jest jednym z ogniw w łańcuchu działań podejmowanych w celu ochrony bioróżnorodności. Kolekcje takie stanowią bazę dla badań nad biologią, fenologią i możliwościami adaptacyjnymi roślin rzadkich i zagrożonych. Nie bez znaczenia jest także walor edukacyjny ekspozycji i popularyzacja w szerokich kręgach społeczeństwa wiedzy o rodzimej florze i zagadnieniach związanych z jej ochroną.
|
 |
Rośliny objęte w Polsce ochroną prawną były uprawiane w Poznańskim Ogrodzie Botanicznym od początku jego istnienia. Podstawą doboru gatunków był wykaz zawarty w Ustawie o Ochronie Przyrody z roku 1919. Zbiór ten był sukcesywnie uzupełniany, w miarę poszerzana listy taksonów chronionych w kolejnych aktach prawnych.
Po uchwaleniu deklaracji włączenia się ogrodów botanicznych w realizację Światowego Programu Ochrony Przyrody (Las Palmas de Gran Canaria 1985), przez Międzynarodową Unię do Spraw Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Naturalnych (IUCN) podjęto się powiększenia kolekcji o gatunki z „Polskiej Czerwonej Księgi Roślin” oraz z list regionalnych. W latach 80. XX wieku w Ogrodzie Botanicznym UAM został utworzony dla tych taksonów odrębny dział - Roślin Rzadkich i Zagrożonych. Aktualnie są w nim gromadzone:
- gatunki roślin prawnie chronione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409),
- gatunki roślin rzadkie i zagrożone opisane w „Polskiej Czerwonej Księdze Roślin” (Kaźmierczakowa i in. 2014),
- gatunki roślin wymienione na „Czerwonej liście roślin i grzybów Polski” (Mirek i in. 2006),
- gatunki roślin rzadkie i zagrożone ujęte w publikowanych listach regionalnych Polski północno-zachodniej: Ziemia Lubuska (Pawełczyk, Pawełczyk 2011), Pomorze Zachodnie (Żukowski, Jackowiak 1995), Wielkopolska (Jackowiak i in. 2007), Kujawy (Rutkowski 1997) i Pomorze Gdańskie (Markowski, Buliński 2004),
- gatunki roślin diagnostyczne siedlisk przyrodniczych Natura 2000 wykazane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 roku (Dz. U. 05.94.795),
- gatunki roślin charakterystyczne (w znaczeniu fitosocjologicznym) dla zespołów roślinnych zagrożonych wyginięciem w Wielkopolsce (Brzeg, Wojterska 2001).
Rośliny uprawiane w dziale mają znane pochodzenie. Większość z nich otrzymano z nasion zebranych ze stanowisk naturalnych. W przypadku gatunków posiadających w naturze skrajnie mało stanowisk nasiona są sprowadzane z udokumentowanych zasobów innych ogrodów botanicznych.
Kolekcje poszczególnych gatunków są opatrzone etykietami, na których widnieje:
- kod bazy danych
- nazwa rodziny (łacińska)
- nazwa gatunkowa (łacińska i polska)
- ogólny zasięg geograficzny
Dla roślin gatunków prawnie chronionych w Polsce oraz umieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin przeznaczono etykiety koloru czerwonego. Można na nich znaleźć dodatkowe symbole, które oznaczają:
-
- ochronę prawną:
§§ -
gatunek pod ścisłą ochroną prawną
§ -
gatunek pod częściową ochroną prawną
- kategorie zagrożenia IUCN (2023):
EX -
takson całkowicie wymarły
EW -
takson wymarły w warunkach naturalnych
CR -
takson krytycznie zagrożony wyginięciem
EN -
takson zagrożony wyginięciem
VU -
takson narażony na wyginięcie
NT -
takson bliski zagrożenia
LC -
takson najniższego zainteresowania
DD -
takson, którego stopnień zagrożenia nie może być określony z powodu braku wystarczających informacji
- CT - takson umieszczony na liście CITES
Dział Roślin Rzadkich i Zagrożonych składa się z pięciu kwater, oznaczonych symbolami od R1 do R5, zróżnicowanych pod względem warunków siedliskowych. W ich obrębie przeprowadzono dodatkowe prace mające na celu dostosowanie właściwości podłoża do wymagań poszczególnych, ekologicznych grup gatunków.
Kwatera R1
Obejmuje historyczny dział roślin chronionych istniejący w Ogrodzie od początku lat 20. ubiegłego wieku. Obecnie są tam uprawiane przede wszystkim gatunki objęte ochroną prawną (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409), endemiczne oraz takie, które reprezentują taksony wymarłe na terenie Polski (kategoria EX w klasyfikacji IUCN, 2011) lub wymarłe na stanowiskach naturalnych (kategoria EW). Z polskich endemitów można tutaj zobaczyć przytulię krakowską (Galium cracoviense) czy mniszka pienińskiego (Taraxacum pienninicum), a z grupy uznanych za wymarłe na terytorium naszego kraju - przetacznika stokrotkowego (Veronica bellidioides).
|
Miłek wiosenny. Fot.: A. Kolasińska |
Kwatera R2 Jest położona we wschodniej części Ogrodu. Zajmuje niewielki, otwarty skłon o ekspozycji południowo-wschodniej. Gliniasto-piaszczyste podłoże wzbogacono warstwą niepłukanego piasku z dodatkiem wapnia. Na kwaterze posadzono rośliny gatunków ciepłolubnych muraw kserotermicznych klasy Festuco-Brometea, nawiązujących do stepów Prowincji Pontyjsko-Pannońskiej. W północnej części wydzielenia znajdują się rośliny ciepłolubnych ziołorośli okrajkowych klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, zarośli oszyjkowych klasy Rhamno-Prunetea oraz świetlistych dąbrów rzędu Quercetalia pubescenti-petraeae. Wśród zgromadzonych gatunków na uwagę zasługują: żmijowiec czerwony (Echium russicum), dyptam jesionolistny (Dictamnus albus), pajęcznica liliowata (Anthericum liliago) i miłek wiosenny (Adonis vernalis). |
Kwatera R3
Obszar ten cechuje się wysokim poziomem wód gruntowych. Uprawiane są tam rośliny typowe dla środowisk wilgotnych i mokrych, jak wielosił błękitny (Polemonium caeruleum), wilczomlecz błotny (Euphorbia palustris) czy wiązówka błotna (Filipendula ulmaria). Obecni są także przedstawiciele szuwaru właściwego i wielkoturzycowy, np. pałka szerokolistna (Typha latifolia), turzyca błotna (Carex acutiformis) i turzyca lisia (Carex vulpina).
|
Kwatera R4 Urządzono ją w najniżej położonej części Ogrodu, z myślą o gatunkach wymagających wysokiego uwodnienia gleb. Można tam obejrzeć rośliny zmiennowilgotnych i okresowo zalewanych łąk klasy Molinio-Arrhenatheretea, szuwarów klasy Phragmitetea oraz lasów i zarośli bagiennych klasy Alnetea glutinosae. Rokrocznie, od jesieni do późnej wiosny, teren ten jest podtapiany wskutek wysokiego poziomu wód gruntowych. Jest to zachowany fragment terasy dennej strumienia Seganki. Dogodne warunki egzystencji znalazły tam m. in. gatunki charakterystyczne dla łak zmiennowilgotnych związku Molinion caeruleae, jak: goździk pyszny (Dianthus superbus), oman wierzbolistny (Inula salicina) i kosaciec syberyjski (Iris sibirica). Doskonale rozwija się tam szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris), diagnostyczna dla łąk knieciowych związku Calthion. Osobliwością kwatery jest pełnik europejski (Trollius europaeus), przeniesiony z terenu Kampusu UAM na Morasku, podczas budowy Collegium Biologicum. Interesującym gatunkiem jest także bujenie rozrastający się seler węzłobaldachowy (Apium nodiflorum), takson krytycznie zagrożony w Polsce, znany tylko z jednego stanowiska - w Królowie (woj. lubuskie). Na wschodnim skraju kwatery posadzono paprocie związane z fitocenozami związku Alno-Padion. Jest to długosz królewski (Osmunda regalis) i pióropusznik strusi (Matteucia struthiopteris). W ich sąsiedztwie gęsty łan tworzy źródliskowy, rzadki na terenie Polski niżowej skrzyp olbrzymi (Eguisetum telmateia). W centrum kwatery znajduje się mały zbiornik zasilany wodami gruntowymi. Od kilku lat bujnie rozrasta się w nim i samoistnie obsiewa kotewka orzech wodny (Trapa natans), pozyskana z Arboretum w Bolestraszycach koło Przemyśla. |
Kosaciec syberyjski. Fot.: A. Kolasińska.
Pióropusznik strusi. Fot.: A. Kolasińska. |
Kwatera R5
Zlokalizowana jest przy północnej granicy Ogrodu, na terenie opadającym lekko ku północy, w dolinie dawnego strumienia Seganki. Skłon jest porośnięty wysokimi drzewami m.in. grabami, klonami, dębami i jesionami. W podszycie przeważają geofity wiosenne siedlisk niskiego grądu, jak ziarnopłon wiosenny(Ficaria verna), kokorycz pusta(Corydalis cava), zawilec gajowy(Anemone nemorosa) i zawilec żółty (A. ranunculoides). Naturalne podłoże stanowi tu wilgotna czarna ziemia murszowa.
Na tej kwaterze zostały posadzone rośliny mezo- i eutroficznych lasów liściastych klasy Querco-Fagetea. Rośliny poszczególnych gatunków są rozmieszczone w płatach, wzdłuż granitowej ścieżki wkomponowanej w drzewostan.
Na ekspozycję składają się tu głównie rośliny regionalnie rzadkie i zagrożone, w tym: czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), jarzmianka większa (Astrantia major) i żywiec dziewięciolistny (Dentaria enneaphyllos). Wczesną wiosną masowo kwitną śnieżyce wiosenne (Leucoium vernum). Najcenniejszym elementem tej kolekcji jest pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris), gatunek, który wyginął w Polsce na stanowiskach naturalnych.
(oprac. A. K.)